Lairik Khatle Ningting Na Kabeinu Lung Phun Hung Nge|Gaigaklung Khumba

        

                                                             Image credit: Nick Morrison


                                            
“Wise man lay up knowledge” Prov. 10:14

Introduction

Kabui (Inpui) Naga Students’ Union heiya amthounu 1972-2022 tangnubi sangwan 50 tang rwe diga kachaak bangei (Golden Jubilee) bi AISU na alaang togale takhwaang pithang ga karonule bachamga swankaga heiba chongkaang kasem piswak thang nuwe. Village school 1946-1972, 26 years sungbi Inpui sarwan inza amnu rwe dida students organisation maktabe union lingthou damnu maak ngaak ae.  Son ngaak peida Kh. Akhown, Kh. Gaigaklung, khatle B. Bibiswan ani nunna sung naga soluga Kabui (Inpui) Students’ Union lingrizo diga students bing ding mobilized toluga somkanu we. Lairik bachunu sat ah intia sabo diba Inpui nam bi seluga nupa rwan bing dingle insaang bathou senuwe atiga nupa rwan bingle sung khutka kadom thang nge.

 Baning suzo, Inpui lakpi matric pass tokama nu riakpi suinu takhwaang tozaanu B. Kujinang (B.A), Maj (retd). Gaigonglung (B.A), Kh.Nganping baniye. Heirwan nungbi Kh, Akhown, Kh. Gaigaklung , B. Bibiswan anina 1971 bina matriculate tonuwe. Lairik bachunu ani community bi tom takka ong ngaak nuwe.

Heiba article writer bahakle 1948 bi Christian family bi ponluga sangwan 11 tangbina (1959) Lower Primary School, Haochong (Pantong) bi bachuthou we. Atiga class 1 – VIII kaluga 1969 kum class VIII competition exam Tamenglong High School la thase ye. Ketna nini khutnu lampui bi lairik, tasai, pwan phunluga Tamenglong lampui Ngaikung han bazaakka exam thaseluga pass towe. Habeina Bengali High School, Imphal bi class IX (nine) 1969 bi kaluga 1971 bi matriculate tolat nuwe. Hataangbi 1973 kum pre University (Arts) pass towe.

 Kachuithangnu

·       Misa kumbi karonu heiya sakataknu khat ae diga louwe. Bible nale ‘Pukrangba bakhou karothang ngo’ diga hiak ae. Aniya Inpui sarwan bing nanina sangwan 50 sungbi bachun hung dam nuga bakaan sei rwe diga karolang mo maktabe kasanu, ningting basaangnu lousu rwe diga karo langbo? Naorwan bing ding kasaan nuwe.

·       Sangwan 50 sungbi chwan kasanu, kasei kalian lousu dam nu retired todamnu khatle atun to ongnu mibing zadingle sungkalan lana swan maknu ngam mak ae. Atun kananu naosan rwan bingna nani kehiak suirup ongmo suirup makpo diba theinwam me. Khatle bani lang insaang bathou thang bo? Mikmai kaphi thangbo? Sanu amme diga rinthang rubo diba ningbwan kaichingpu (leader) bing zakhou aniya kasam nuwe khatle paanu we.

·       Nupa rwan inzana asa-anao lairik theihung luzung rwe, kasei-kalian tohung lu rwe diga lamphaang nuga tohung mak briakpina bani mikthih sanga lung ongnu maak nu lan rwe. Ani pupi rwan lairik theinu maak ae, louchwan za toluga into –somdumga, man kehga, pupai tokalega, basa-banao bakotka, ui-aan khouring dwan ga, pwansin pwanla toga, bangei banguiga, bakahoi balaa toga, karoga, kriang kalega, sungcham takka, kana ka-eh lena kasha tolat latka lung nge. Tanam takhek, manh kehga, pipa tokale ga, inkasanu bazu bazan pon in-ponsa bachamga lung hung damnu lung ding ga banimsat makka kasanuga suizeiga lung zo. Nang rithoi lousulang na chwan lolei amnu rwe, Zong ngo phanglune, niyo pilune, pa-aamtu lousu mak nega, pimak nega, nalaang taleibi baatnu maak rwe.

·       Sangwan 50 senu theimakka thouda rwe, heiya mikaan khat sedamnule bachamnu we. Haba sungbi nang baningnu tang makka sedamnule amngaak ne. Ningbwan (student) diba banu bapana kung kataknuwe, banilang sianlan badoluga, baluptui taaga, bakong bangumh raiga anu aisiadiga asa ding nga mikhat pitone diga sung natakka bakotnuwe. Lungsianuna lairik theingam ma eh dilang ma ae, lungsanu zana lairik theingam nu zwe dilang maak ae, Rikrwaang ba kathing- ai toga damnu mak ae dinu heiya baning suzo.

·       Rwanpa na thah kaga, insi sega ongnu ding phaangluga inkhan makcho. Nakumbi nang lairik theiga, mikhat tone dabe talei om karo –ra’nga (social) bi, bakahoi balaa (culture) bi, talei om sasan (politics) bi sianlan (business/contract) bi nasung thang mak lang nge. Atiluga na om lungning gian bacha nuriak nalu kathwap (brain) sokkatinu thaisak nisha (alchohol/drug) choimak lang nge. Nangna badan nu (aim) doctor, engineer, scientist, civil servant (IAS, IPS, MCS katei katei) tone dinu amluga kasakpi rin damnu bing bina karak maknu kaanbi inphaani nang lousu ngam laye. Nang nabaan ding takhem mak o atiyeda lairik takhem ding gaye.

·       Aniya Inpui sarwan bing lang lumik kathan swaknu dan nuwe. Nangna todingnu chwanbi nalaang balampui lian ga lat thang ongnu zong rwe. Chaat kateina nating hung bacha thang lat larwe atiyeda ani mbingna na-om a-om totheinubi khatle baloinubi bachaka lang amnu rwe. Ani thih heile rwanthih dannu zwe teinu mak ae.

·       Inpui sarwan, naorwan bing zana nani natnu towo, kazak mak o, kachi mak o, lumhmo, bazenubi raang ga henno, sadingnu riakpi tun nat o, khaang theiga, kriang theiyo, nasung seiyo, choungbiak sa o, takhwaang ammo, takaatnu asat o, kapaisa khat om sung phunno, na Rikrwaang ding kachiyo, Nupa ding kriang ngo, mi dinu bing ding kriang ngamnu sung ammo. Nang rithoi lousu lang nachwan lobi zong ngo phang lune. Insi senu ding phaang luga inkhan mak cho.

·       Aniya ani karonu Jubilee bangei rwe, atida ani sung lamang bakra lousu maknu tamga am ongmai diga kachiknu lungning thang luga hung katinu Diamond Jubilee bi karo mikthi taga hung karo lang baloi ngam zo.

Gaigaklung Khumba, He was the 1st General Secretary of Kabui (Inpui) Naga Students’ Union, Manipur (1972-1976).

Source: Sachoiba Inkah (ed). An Introduction to All Inpui Students' Union, Published by Souvenir Committee, AISU Golden Jubilee, 2022, pp.66-67

Comments

Popular Posts