Khouring Khouna Ding Ani Kan Zo (Let Us Protect the Fauna & Flora)

Image: Antrimwanbut (The highest peak in Inpui area)

Kama ani pupi rwan na naosen tuga ong nu kaan ani talei bi le khouring tamga am ngaak e diye.
Inmwan zai bi tang ga kamang lak khouring swak tim sa nu meiri maktabe inzou la khu na braam sip ong nu meiri tam ga rai ye. Atiyeda haba kaan ga khan da rwe. Kamaang khouring tomta nu khatle braan nu heiya ani sungtam lang amme. Aniya ani cheksin make be intun amnu khouring ga  inswan ba am bi la rwe. Theiga theiga tumak nu heiya ani thi bi am nu dan nule inza muswak e. Intun na khouring khatle thingkung rwakung ding kan mak e be inswan ani talei bi riangre nu inza dou nu zaye.

Khouring tom ta nu baram zo:
Kamaang taram tom ta nu
Lampui kalei tam thou briak pina thingkung rwa kung baotum sat nu khatle misa na zong sa zong innu tam thou nu heiya na thingkung rwa kung inza tobraaan ne. Into lang thing lozanu makka thing zwan sa tam thou nu heiya le bakung tunu khat e.
Image credit: Isaac Inkah


Mitam bariak pina loubaat lian kale nu
Inmwan bi mi lung inphin ka briak pina lou han brwan kale thou nu, kama sangwan kani ramrai taram ga anileng ba ramrai  khatcha lang rai thang nu heina taram tam ga tubasiat e.

Inmwan ramraak rakhe chui mak nu
Kama inmwan na cheksin ga raak thang nu mak tabe khaak thang nu heiya intun intun thou goi mak nu maktabe lanai na baning toga thingkung rwa kung lou nuinza swak rwe. Haza mak ka kana nu noasen rwan na thingkung rwa kung ngaak nu maktabe zokthang nu om bakaba theimak nu heiya le tam ga swak rwe.

 

Khouring kaapsa nu tam nu
Kama ba maan maan na bacha nu khutlai choi ngaak e (Pha, than, nouri, kaneisianu, kapsang, baangkhwaang, etc). Atiyeda chaekamei choithou bina sekoi nu tamthou we khatle khouring baiga kaapsasuwe. 

Atiluga ngala se nu kaan bi karu, kamang bi na phangnu lousa, katei katei choilu inmwan maktabe lanai tuikwang bi ngala kale ngaak e. Intun ba electric/battery na choi thou rwe khatle washing powder tamga choi kale rwe. Hei kani yaintun tang ga thing ngammak ka choi ong me.

Heiba lou khatle machine na nga swan mak tabe tui bi amnu khouring ding tamga tuthat tubraaan ne.
Tuilian kasuk nu: Tuikwang lampui tukale nu, tuikwa paan kanimkainu  maktabe tuili ding tuphun damnuinza swak e heina thingkung rwa kung zamakka khouring inza ding le tobraan ne.

Thiraang thirwei/kanim kai nu: Sangwan bi thiraang thirwei natnu heiya talei ding tu riang re nu we. Khwasun rakan nu na kanim kainu maktabe thingkung meilwang phoknu inza swak e.

 
Image credit: Isaac Inkah
Into ga taram khatle khouring kan zu bo?
 Kathweibi ani taram ding kanza nu maktabe piring kaza nu thou kasem hiak thangnu we.

Heiba thingna louna khatle khouring rwan ding intun kan thang mak e be inswan kin khat la mu lat larwe. Ani chaat le intun mu ongnu khouring ding zoo la suiphaang se nuta rwe.
1. Inmwan ramraak khatle katang ramraak  rakhe chuinu heiba riakpi thingkung khatle khouring kaap sa rao sa mak lang thing thang lang.
2. Chaat om Tribal Reserve Forest bariak inthum amlang i) Kabuikhullen ii) Antrimwanbut area iii) Inthan.
3. Sekoi nu (Hunting) restrict tulang atiluga breeding season bi hunting pura thinglang. Zongsa zong innu (Hunting) bakaan lat thang lang.
4. Tuikwang bi lou choi nu khatle mei choi (electric) nu ding thing thang lang. 
5. Kamaang (Forest) khatle kamaang potswak zwan sa mak lang. Eg, orchid, meidicinal plants or animals.
6.  Khouring khatle thingkung  sangwan bathin lumik khat rei swak luga ling lang maktabe tuiqwang bi ngaswan bathan thang lang (introduction of new species with scientific backing if the indigenous species are no more available).
7. Museum maktabe cultural Morung brapka bachalu ani talei bi amgaak nu ririak, kheiliak, khoring khatle thingkung rwa kung om showcase tamga tu za nu riak bacha thang lang.
8. Ri in bi maktabe inmwan om thoumung bi khouring khouna kannu om cham maktabe chougnla tamga kabia lang.
9. Biodiversity law draft tulu nam bingbi law apply tu lang.
10. Inactive Youth Club khatle student union bing ding activate tulu ga conservaton work bi tamga katun thang lang.
11. Louchwan tulang ramrai nu sangwan khat lang chanu za rai thang lang. Bariak bathin rai thang mak lang. Louchun han nu ding encourage tulang. Khatle tuilou han za nu bing ding tuilou pi han lang. Loubaat pi thingkung liannu punsat mak lang atiyeda zanu bing kan thang lang. Thing rok thangnu ding encourage to lang.
12. Lampui liannu kom kom bi louhan ne be 10 to 15 feet or more  baat tang mak lang (kasak kathwei) atiyebe landslide khatle mudslide swak za kati nu bi na tamga kan lu ne. Lampui bi uku (culvert) bacha tam lang atiyebe tui ga bariak bathin chai za lune atimak ka tuikwang mak nu riak khat chabi uku bacha thang nge be taram/lou tamga tu basiat lune.
13. Tuina maktabe tuiswaknu kom bi lou han nai mak lang maktabe thingkung rwa kung lou mak lang.
14. Naosen rwan ding khouring kriang lang maktabe thingkung rwa kung ling lang kachui thang lang.
15. Tuikhun, tuikwang khatle tuiswan rwan tu bathiang lang maktabe tu tanaat mak lang.
16. Plastic choimaka khong nu khao maktabe la katam sizin lang. Poythene or synthethic bag kasianu amme meina bati sat tam lang or khunbi inphum thang lang. Bariak bathin chai thang mak lang.
17. Mass awareness am lang. Khanglup mibing thou rwe diga lou lu sungna thang lang. Song, Video, drama, pamphlets or social  media campaign/means choilu ani taram ding ani kanlang.

Comments

Popular Posts