Lungning Kalenu Phun Hungnu (Reshaping The Mindset)


Image credit: Isaac Inkah
Lungning kale nu ingai na hunglangbo? Eina heiba tangai om katak chapchanu pi ngam laye atiyeda ani khanglup ding bachak phangzo. 2011 om zalulai (census) phange be aniram ma Inpui nambing bina literacy rate (total- 92.23: kapaisa- 94.23, kamaisa- 90.28) basang katak e khatle inlaak le mising tam kataknu inmwan ne (inlaak-231, mising-1235: kamaisa- 595, kapaisa- 640). Atiyeda langkang seswaknu mitom ga amme. Inmwan bi lairik bachunu ningbwan (student) nun ingai braan damnubo diga ngai pham swak e. Langkang la seswak lang bathang ame atiga inmwan bi amnu potswak na inkhun maktabe inmwan ding bachane ngam laye.

Graduation maktabe higher secondary loilu nampui (city) la chwan zongza nu inza amme. Eina rinnu baram ba inmwan bi onglu tuswak tuba lang maknu maba nampui (city) la selu rwan om kasa kasia baphangnu na anilang kaananu hung lune balumsa ye. Sian na pumbrum me kakhan mak cho. Intun Delhi bile Inpui sarwan chwan tuga tuga lairik le bachu ongnu inza ame. Theinwamnu maktabe karam nwamnu lungning amebe lampui baat makmu digale baninge. Saswanngaak (government) na mibing lang chwan pi ngamlune baning mak cho.

Aniram bi kalenu inza hung dingnu amrwe atiyeda ani hading into lou kadou langbo dinu kakhan phangzo. Sub-divisional office maktabe highway Inpui taram bi hungding barwe khatle train lampuile bacha loi hung narwe. Atiga ADC member maktabe MLA na inmwan ding maktabe chaat ting kanthang ne dinu lungning thang makcho. Imphal na ani lang pa am pi-ngam bo? Pa am tobada batei sana Imphal bi ong mak ka cityla pakthangnu bo? Balangba Imphal na nalang alang lampui inza pi mak e. Ani om education zemhum (system) khatle saswanngaak (government) dingza badanam tuza mak e, khatle government dingza lamphaang za mak e. 

Talei bi kalenu kani bathin inku khit khit ongbi ani lungning le kale swakcho. Kazak maisianu le kadou zo, karo nungai nule douzo. Ani ram inmwan history biza meng senu to mak cho. Intun intun le hung katinu kaan bi lang kasanu history bacha thang zo. Nangna theinwamnu maktabe tunwam nu ame be nama theinu, maktabe experience amnu mannu manpa khou ngai yo khatle kathui yo. Nang ei na lampui zong zo. Kazak makcho khatle kachi makcho. Ei ngam laye, ei thei mak e, ei sian mak e diga anirang toza ding kaita, rin batanu choung kabia makcho khatle kakhan makcho.

Ani babwa khat tuga ani rup kathan lang maktabe society lang pa am tothang nu amdambo maktabe hung katinu kaan bi pa am tu thang nebo? Inmwan bi ongnu mizana chwan tuye diga baning thang makcho atiyeda maan maanna tu ongnu chwan bi sungkhut ka inmwan lang khatle chaat lang tunu we lunging lian kalezo. Inmwansa khatna langkang seswak ebe ani mibing mai ye khatle ani mibing lang sanu we. Intun intun Delhi bi Naga sarwan raching somni henga amme. Atiyeda Inpui rwan ba pat raza/razani kateiza amme atibi aniram bina pat som kateiza ame khatle South India la pat som katei amme. Sangwan bathin nam bingbi na mi kathan kathan lairik bachu lang maktabe chwan tulang diga tamga khut ong me. Rwan ding kai bachak ka nang ei ding rin bataga lung makcho. Kalenu nang ei khouna hung lang zwe dinu lungning hanga kakhan latlu meithaan la hung katinu kasanu ding ngaak ka ongzo.

This article was published in The Reformer (2015), a bulletin of Haochong Student’s Organization (HSO).


Comments

Popular Posts